Die Kruiedokter van die Baviaanskloof

Diep toegerol tussen die voue van die Plooiberge in die Oos-Kaap van Suid-Afrika lê die Baviaanskloof. Ons ry wes vanaf Patensie, al met die kronkels van die grondpad langs, en hou die kranse aan weerskante van die pad dop. Hulle klim al hoër en hoër die hemel in (tot 1,500 m hoog!), en net wanneer dit lyk of hulle ons gaan toemaak onder die aarde, verskyn die helder stroom van die rivier.

Ons is in die Baviaanskloof!

Die Baviaanskloof, tussen die Kouga- en Baviaanskloofberge, is een van Suid-Afrika se grootste en ongereptste wêrelderfenisgebiede. Ons pak die kloofpad aan wat vir meer as 200 km saam met die rivier deur die kranse kronkel – smal, diep en donker, met wit skuimende watervalle. Ons ry oor die Doodskloof-pas, verby Bergplaas en Smitskraal, tot by Grasnek met sy pragtige uitsig. Dan gaan ons deur die Poortjies, die nou gang tussen die kranse, en eindig op Die Plaat met sy wye vlaktes. Op die laaste skof na Kamerkloof en Sewefontein stop ons eers by Makkedaatjie.

Die grot by Makkedaatjie met sy groot oorhangrotse en San-tekene van elande, mense en geometriese patrone bring ons oog tot oog met die Khoisan se geskiedenis – ingeskryf in die geskiedenis van die klowe en berge oor meer as 150 000 jaar. Net ’n klipgooi verder lê ’n diep, donker poel waar die rivier onder die kranse invou – stil, swart water met blink weerkaatsings en trae skaduwees wat kom en gaan.

’n Ietwat mistieke gevoel kom kry hier sy lê.

Ek dink ons is nou gereed om vir Oupa Klaas van Sewefontein.

‍

‍

‍

‍

Agtergrond

‍
Die ou San-jagters het die watergees !Khwa beskou as die “ouer suster van die Reën Gees” (Bleek & Lloyd, 1911). Hulle het vertel dat !Khwa altyd ’n baba op haar heup dra – maar dit is nie haar eie nie. Die baba behoort aan die Reëngees wat nog nie gebore is nie. In die ou Khoisan-legendes is !Khwa nie net die simbool van water nie – sy ís die water. !Khwa het nie net in die donker water onder die kranse van die Baviaanskloof gewoon nie, sy wás die water self. Die /Xam-mense het haar !Khwa-ka !khwa genoem: “die Water se Water”, die essensie van alles wat vloei en verberg.

!Khwa het ’n ferm maar regverdige natuur. As jy met respek kom en ’n bietjie tabak of ’n lied aanbied, streel sy jou sensitiewe vel met haar nat vingers en wys jou waar Katjie Drieblaar groei. Sy laat die witkolle verdwyn en voer die pyn in jou blaas weg in die swart waters van die rivier. Maar daag jy op met ‘n lawaai, gooi klippe of skel, dan word haar lang hare toue wat jou enkels gryp en jou onder die swart water intrek. En wie weet wat daarna van jou word?

En omdat !Khwa die ouer suster van die Reën Gees is, het sy bevel oor die eerste reëns van die somer. Wanneer sy haar nat hare in die son kam, val die druppels op die rotse en dit word die eerste reëns ná die winter. Dit omtower die dor Karoo in groen weivelde waar die wild in eindelose troppe kan wei. En elke plant wat naby haar riviere groei, dra ’n bietjie van haar krag in stam en blare. Daarom is sy ook die behoeder van kruie in die veld.

Oupa Klaas Swart is een van die laaste Khoisan-kruiedokters in die Baviaanskloof. Hy sit op sy kooi met sy rug teen die muur.’n Gebreide mus hou sy kop warm. Hy het net een been oor, en sy blinde oë dwaal dof deur die kamer, volg die klanke wat om hom tuimel. Ons groet beleefd en Oupa Klaas glimlag effens, onseker oor wat ons besoek beteken. Die vrae is baie, maar hy antwoord geduldig. Stadig begin hy ontspan. En soos die woorde en klanke rondom hom bekend word, rol sy eie woorde al hoe gemakliker oor die tong.
En ’n vonk van die ou Khoi-vure wat nog iewers in sy gees smeul, flits ’n vlammetjie in sy flou oë.

Tydens ons kuier vertel Oupa Klaas van die Watermense en verduidelik van die kruie in die Baviaanskloof-berge. Hy lag oor die skelm bobbejane wat die Rooiwortel steel en hoe hy begin het om sy kleindogter Chunayda Windvogel op te lei sodat sy eendag by hom kan oorneem as kruiedokter. Chunayda glimlag skaam en trots by die gedagte.

En die toekoms?

Vandag luister en kyk ons na die lang skaduwees van die Khoi en die San uit die verre verlede. En die voete wat die skaduwees anker, is ons almal se voete. En die skaduwees strek terug oor 150,000 – 300,000 jaar, tot by die oorspronge van ons spesie, Homo sapiens. En dié eerste van mense het ook hoeka hier langs die Baviaanskloof-rivier geloop.

Die San is letterlik die oudste familie van die mensdom op aarde.

Die oudste mense buite Afrika is die Aborigines van Australië met ’n geskiedenis van meer as 65 000 jaar.  
En die verskil?

Waar die San se stemme nou byna almal stil geword het met die uitsterf van verskeie tale, sing Australië se First Nations nog vrolik en hard.

Dit is die groot en hartseer verskil.

En die toekoms vir die Khoisan?

Dit hang in die weegskaal soos ’n Khoi-kind in ’n sagte elandvel-karos.
En ons van buite sal moet help.
Nie net om die gewete te stil nie, maar ook omdat ons eie skaduwees geknoop is aan die voete van die Khoisan.

Foto Gallery:

‍

‍